De politie en de hollende kleurling
10 mei 2008 - Er zijn klachten dat de politie het bij controles en fouilleeracties vooral op zwarten gemunt heeft, maar hard bewijs ontbreekt. Moet de politie naar Brits model verantwoording af gaan leggen over wie ze controleert?
Op 14 oktober 1976 hielden agenten in de buurt van de Warmoesstraat een 'hard lopende kleurling' aan die uit de richting van een verdacht café kwam. Hij bleek heroïne bij zich te hebben, maar werd vrijgesproken. De agenten hadden de man nooit als verdachte mogen behandelen puur vanwege zijn huidskleur en de plek waar hij zich bevond, aldus de rechter.
Het arrest van de 'hollende kleurling' is weer actueel nu burgemeester Job Cohen het preventief fouilleren wil uitbreiden. Zeeburg kwam in verzet tegen het plan omdat men de maatregel overbodig en stigmatiserend vindt en Oost heeft twijfels, maar daarnaast is er discussie over de vraag of zwarten vaker worden gecontroleerd dan blanken.
De evaluaties die het COT van het preventief fouilleren maakt laten een positief beeld zien. In drie jaar daalde het aantal 'wapenincidenten' met 35% in het fouilleergebied in de binnenstad, met 17% in het fouilleergebied in Zuidoost en met 4% in de rest van de stad, waar niet preventief wordt gefouilleerd.
Uit een eerdere evaluatie bleek dat agenten nadrukkelijk worden geïnstrueerd om zich correct te gedragen ('Er zijn op straat twee topprioriteiten: bejegening en bejegening'). Ook moeten ze 'zoveel mogelijk' iedereen in een aangewezen gebied controleren, om te voorkomen dat de indruk ontstaat dat er vooral allochtonen worden gecontroleerd.
VERDACHTE BULT
Gezien de ervaring in het buitenland lijkt dit geen overbodige luxe. Onlangs werd bekend dat de politie van New York de afgelopen drie jaar ruim anderhalf miljoen keer iemand heeft aangehouden en gefouilleerd. In 51% van de gevallen ging het om zwarten, terwijl die slechts 26% van de lokale bevolking vormen.
De politie heeft lang volgehouden dat zwarten vaker worden gefouilleerd omdat signalementen van verdachten nu eenmaal vaker op zwarten betrekking hebben, maar dit argument is niet zo overtuigend. De meeste aanhoudingen worden niet verricht op basis van signalementen maar op basis van subjectieve waarnemingen: 'schichtige bewegingen', 'verdachte bult' of - altijd populair - 'anders'.
In Groot Brittannië is de discrepantie nog groter. Negen procent van de zwarte Britten is binnen een periode van twee jaar onderworpen aan 'stop and search', tegen 2,7% van de Aziaten en 1,5% van de blanken. Zwarten hebben dus zes keer zoveel kans om gecontroleerd te worden als blanken.
Rick van Amersfoort van bureau Jansen & Janssen, een organisatie die de politie kritisch volgt, is ervan overtuigd dat de Nederlandse politie zich correcter gedraagt dan bijvoorbeeld de Britse politie. Toch stelt zijn organisatie in een publicatie over de ID-plicht dat "hangjongeren met een Marokkaans uiterlijk eerder [worden] gecontroleerd dan hangjongeren met een blank uiterlijk".
Sommige bewoners van Zuidoost hebben kritiek op het feit dat juist hun buurt is geselecteerd voor preventief fouilleren. Volgens oud-raadslid John Goring (VVD) vinden zij het " onverteerbaar dat de politie zwarte mannen, vrouwen en kinderen vrijelijk mag betasten tijdens preventief fouilleeracties in Amsterdam Zuidoost. En dit terwijl de Marokkanen zich mogen uitleven in Amsterdam West".
VERYUPPING
Intelligentere kritiek op de keuze van lokaties valt te vinden in de publicatie Urban Politics Now, waarin wordt aangevoerd dat hard politieoptreden vooral wordt ingezet om weinig kapitaalkrachtige bewoners weg te jagen uit buurten die aan veryupping toe zijn.
Inderdaad valt op dat preventief fouilleren vooral wordt ingezet of bepleit in buurten die al populair zijn onder koopkrachtige woningzoekenden, of in buurten die sterk in opkomst zijn, zoals Zeeburg en de Baarsjes.
Binnen een aangewezen gebied moet de politie volgens de instructies iedereen controleren. Als er teveel voorbijgangers zijn om ze allemaal te kunnen controleren, dan moet iedereen worden doorgelaten.
In de praktijk lijkt het niet altijd zo te gaan. Fractievoorzitter Judith Sargentini van GroenLinks hoorde van een Surinaamse vrouw hoe ze op een controle stuitte op metrostation Ganzehoef, waardoor ze te laat bij de crèche dreigde te komen om haar kind op te halen. "Gelukkig was het druk en mochten alle vrouwen doorlopen", zo vertelde ze aan Sargentini.
Andere getuigen vertelden hoe bij controles op metrostations in de Bijlmer en in de binnenstad blanken mochten doorlopen, terwijl zwarten werden gecontroleerd. Bij een grootschalige politieinval in bar het Vervolg in Zuidoost (het ging hier niet om preventief fouilleren) werd een Nederlandse vrouw weggestuurd terwijl Afrikanen hun ID moesten laten zien.
VW TOUAREG
Sargentini heeft vragen gesteld over deze incidenten. Het antwoord van de burgemeester komt erop neer dat agenten geïnstrueerd zijn om niet selectief te controleren en dat dit ook niet is gebeurd. De politie erkent wel dat er bij de inval in het Vervolg een fout is gemaakt, maar ze suggereert dat het om een uitzondering gaat.
Advocaat Gerald Roethof stelt dat bij het preventief fouilleren nog relatief 'zonder aanziens des persoons' wordt opgetreden, maar dat het probleem groter is bij reguliere politiecontroles. "Ik krijg van cliënten heel veel signalen dat ze ten onrechte worden aangehouden. Het probleem doet zich met name voor in Zuidoost".
De achtergrond van de agenten in Zuidoost zou hierbij een rol spelen. "Het zijn vaak agenten die geen feeling met de buurt hebben en met de mensen die er wonen en verblijven. Ook gaat het vaak om jonge mensen met weinig levenservaring".
In februari werd Roethof zelf aangehouden in Zuidoost, naar eigen zeggen omdat de politie het verdacht vond dat hij als 'donkere man' in een BMW rondreed. De advocaat heeft een formele klacht ingediend. "Normaal zou ik zeggen, laat maar zitten. Maar het mag niet zo zijn dat agenten zich onaantastbaar voelen. Zoals ik het ervaren heb dachten ze echt: ik kan doen wat ik wil".
Roethof is niet de eerste die zich hierover beklaagt. Zijn collega H.A. Belfor werd aangehouden toen hij in zijn VW Touareg door Zuidoost reed, een auto die 'in de verbeelding van die politieagenten' te duur voor hem was. "Uiteindelijk maakten ze ervan dat het ging om een wapencontrole; met dat argument kunnen ze elke controle legitimeren", aldus Belfor.
BUREAUCRATISCHE ROMPSLOMP
En twee jaar geleden zei voormalig voetballer Winston Bogarde tegen de Telegraaf dat hij in Zuidoost vier keer was aangehouden binnen vijf dagen, 'onder het mom van routinecontrole'. Bogarde: " Een mooie grote auto met een neger erin; wat is er mooier voor een groep agenten dan om die te grazen te nemen".
Bij dit soort verhalen valt moeilijk te beoordelen of de politie daadwerkelijk selectief is opgetreden, of dat de betrokkene dit slechts zo heeft ervaren. De overheid stelt zich min of meer op het standpunt dat er niets aan de hand is zolang er geen formele klachten zijn. Deskundigen zeggen echter dat de barrière om een formele klacht in te dienen erg hoog is.
Sargentini roept mensen die vinden dat ze niet correct zijn behandeld op om toch een formele klacht in te dienen. Anderen vragen zich af of dit wel zin heeft, omdat vaak nauwelijks valt te bewijzen wat er precies is gebeurd. En een rechter zal altijd de agent geloven, "anders blaast hij onze rechtstaat op", stelt Van Amersfoort van Jansen & Janssen.
In Groot Brittannië heeft men dit opgelost door mensen die aangehouden worden naar hun etniciteit te vragen, zodat kan worden nagegaan of bepaalde groepen vaker worden gecontroleerd. De persoon die is aangehouden krijgt een formulier met de reden en contactinformatie en de agent moet zijn naam vertellen. Verder is er een website die helder uitlegt wat je rechten zijn en hoe je een klacht in kan dienen.
Twee jaar geleden klaagde de Britse politie dat de aanhoudingsformulieren teveel rompslomp met zich meebrengen. De uitvoeringskosten zouden oplopen tot £720.000 per jaar, iets minder dan £2 per controle. Dit probleem is ondervangen door de formulieren deels electronisch te verwerken.
De Britse registratie is ingevoerd nadat een moord vijftien jaar geleden racisme bij de politie blootlegde. Een woordvoerder van de National Black Police Association zei tegen de BBC dat er nog steeds racisme voorkomt, maar dat er inmiddels wel veel is verbeterd.
FIETSERS ZONDER LICHT
Nederland zou een registratie naar Brits model moeten invoeren, zo bepleitten onderzoekers Jenny Goldsmit en Peter Rodrigues anderhalf jaar geleden in de Monitor Racisme en Extremisme van de Anne Frankstichting.
Anderen zijn terughoudend. Van Amersfoort van Jansen & Janssen wijst erop dat registraties over etniciteit niet eenvoudig te interpreteren zijn, omdat de lokatie en het doel van de controle hierbij een rol spelen.
Zo zullen er bij acties in Zuidoost veel Surinamers en Afrikanen worden gecontroleerd. ID-controles vinden vaak plaats bij fietsers zonder licht. Misschien wordt autochtonen wel vaker naar hun ID gevraagd, omdat zij nu eenmaal vaker op de fiets zitten.
Sargentini heeft ook bedenkingen. Zij vindt het vooral belangrijk dat mensen die gecontroleerd worden betere schriftelijke informatie krijgen waarmee ze makkelijker een klacht kunnen indienen. Advocaat Roethof zegt dat hij in principe geen voorstander is van etnische registraties, "maar als het helpt om aan te tonen dat er selectief wordt gecontroleerd dan zou je daar over moeten nadenken".
Piet Keesman, hoofd van het bureau integriteit van de Amsterdamse politie, zei vorige maand tegen NRC Handelsblad dat agenten niet immuun zijn voor vooroordelen. "In dit werk krijg je snel een vertekend beeld van bepaalde bevolkingsgroepen door ervaringen met bepaalde criminele groeperingen".
De vraag is of agenten erin slagen om die vooroordelen opzij te zetten bij hun controles. Onderzoekers Goldsmit en Rodrigues denken dat een registratie kan helpen om hier helderheid over te krijgen: "Eventuele vooringenomenheid ten opzichte van bepaalde etnische groepen kan zo worden ontkracht of bevestigd".
Afbeelding boven: stop and search in Noordwest Londen (foto Chris White / Flickr). Afbeelding midden: preventief fouilleren in Amsterdam (foto Cocky Toorenspits / politie Amsterdam)
Nieuws uit Amsterdam ontvangen? Klik hier
|